چرا ذهن‌تان نمی‌گذارد درست معامله کنید؟ (بررسی ۵خطای ذهنی رایج در معامله‌گری)

بر اساس کتاب «شیوه لاک‌پشت‌ها» نوشته کورتیس ام. فیث

در دنیای معامله‌گری، خیلی وقت‌ها مشکل از استراتژی نیست، مشکل از ذهن خود ماست!
کورتیس ام. فیث، یکی از معروف‌ترین تریدرهای جهان، در کتاب شیوه لاک‌پشت‌ها به پنج اشتباه ذهنی اشاره می‌کند که باعث می‌شود تریدرها برخلاف سیستم خود عمل کنند و ضرر ببینند.

در این مقاله این ۵ سوگیری (خطای ذهنی) را خیلی ساده با هم مرور می‌کنیم:

1.زیان‌گریزی (ترس از ضرر)

چرا ضرر دادن تا این حد ذهن ما را درگیر می‌کند؟

زیان‌گریزی یکی از قوی‌ترین سوگیری‌های ذهنی در معامله‌گری است. این سوگیری باعث می‌شود ما ضرر را بیشتر از سود حس کنیم. طبق تحقیقات روان‌شناسی، درد ناشی از یک ضرر دو برابر شدیدتر از لذت حاصل از یک سود هم‌ارزش است.

در عمل یعنی چه؟

• اگر ۱۰۰ دلار سود کنیم، خوشحال می‌شویم.
• اما اگر به همان اندازه یعنی ۱۰۰ دلار ضرر کنیم، ناراحتی ما بسیار بیشتر از خوشحالی سود قبلی است.
• بنابراین، وقتی معامله‌ای وارد ضرر می‌شود، ذهن‌مان به جای پذیرش آن، به دنبال راه‌هایی برای اجتناب از احساس درد می‌گردد.
  مثلاً:
  • “صبر می‌کنم برگرده…”
  • “تا وقتی نفروختم، هنوز ضرر نکردم…”
  • “بازار داره اصلاح می‌کنه، نه سقوط!”

چرا این خطرناک است؟چون باعث می‌شود:

• معاملات ضررده را زیاد نگه داریم و ضررها بزرگ شوند.
• معاملات سودده را زود ببندیم، چون از دست دادن سود را هم مثل ضرر احساس می‌کنیم.

در نهایت، این رفتار باعث می‌شود:

نسبت ریسک به بازده به هم بخورد یعنی ضررهای بزرگ، سودهای کوچک.

چطور با زیان‌گریزی مقابله کنیم؟

1. قانون از پیش تعیین شده برای حد ضرر (Stop Loss) داشته باش

قبل از اینکه وارد معامله شوی، مشخص کن که در چه قیمتی خارج می‌شوی. بعد از ورود به معامله، در موردش تصمیم نگیر!

2.به هر معامله به چشم یک “نمونه آماری” نگاه کن

نه یک جنگ شخصی. هر معامله، فقط بخشی از یک مجموعه بلندمدت است. اگر سیستم‌ات سودده باشد، مهم نیست چندتا معامله ضرر بدهی.

3.احساسات را در لحظه معامله کنترل کن

وقتی معامله وارد ضرر می‌شود، احساسات اوج می‌گیرند. بهترین کار این است که به سیستم و قانون‌ات پایبند بمانی.

4. نتیجه مهم نیست، روند تصمیم‌گیری مهم است

اگر به‌درستی و طبق سیستم وارد معامله شده‌ای، حتی اگر ضرر کردی، نباید ناراحت باشی. چون «ضررِ درست» همیشه بهتر از «سودِ شانسی» است.

2.اثر تمایلی

چرا معامله‌های بد را نگه می‌داریم و خوب‌ها را زود می‌بندیم؟

اثر تمایلی یک خطای ذهنی رایج بین معامله‌گرهاست.
در این سوگیری، افراد تمایل دارند:

• سریع از معاملات سودده خارج شوند، تا سودشان “قطعی” شود
• اما معاملات زیان‌ده را نگه دارند به امید اینکه دوباره به قیمت ورود برگردد.

چرا این اتفاق می‌افتد؟

چون ذهن انسان‌ها دنبال رضایت فوری است. وقتی یک معامله وارد سود می‌شود، با خودمان می‌گوییم:

“الان ببندم تا سودم نپریده!”

و وقتی وارد ضرر می‌شود، می‌گوییم:

“صبر کنم شاید بازار برگرده…”

این طرز فکر باعث می‌شود:

• سودهایمان کوچک بماند
• ضررهایمان بزرگ شود
• و کل سیستم معاملاتی‌مان به هم بخورد.

یک مثال واقعی:

فرض کنید:

• سهمی را روی قیمت ۱۰۰ خریدی.
• قیمت به ۱۰۵ رسید → سریع می‌فروشی و ۵٪ سود می‌گیری.
• یک معامله دیگر روی ۲۰۰ خریدی → قیمت شد ۱۸۰ → صبر می‌کنی چون نمی‌خواهی ضرر ۱۰٪ را قبول کنی.

در حالی که معامله سودده‌ات ظرفیت رشد بیشتر داشت، آن را بستی. و معامله بدت را که باید می‌بستی، نگه داشتی. این یعنی اثر تمایلی در عمل.

چطور جلوی این خطای ذهنی را بگیریم؟

1.قبل از ورود، استراتژی خروجت را مشخص کن

بدون داشتن حد سود و حد ضرر از پیش تعیین‌شده، تصمیم‌گیری در لحظه تحت تأثیر احساسات قرار می‌گیرد.

2.درک کن که “برگشتن به نقطه سر به سر” هدف نیست!

این فقط یک عدد است. اینکه منتظر بمانی تا بازار به قیمت خریدت برگردد، هیچ مبنای منطقی ندارد.

3.معاملات خوب را رشد بده

اگر سهمی یا معامله‌ای مطابق تحلیل‌ات حرکت می‌کند، اجازه بده بیشتر سود بدهد. برنده‌هایت را قطع نکن، بازنده‌ها را هم به حدضررت پایبند بمان!

4.یاد بگیر که ضرر کردن، بخشی از مسیر حرفه‌ای‌ شدن است

فرار از ضرر باعث ضرر بزرگ‌تر می‌شود. اما پذیرفتن یک ضرر کوچک یعنی کنترل ریسک.

3.نتیجه‌گرایی

آیا سود کردن در یک معامله، یعنی تصمیم‌تان درست بوده؟ نه لزوماً!

خیلی از تریدرها فکر می‌کنند اگر معامله‌ای سود داد، حتماً کار درستی انجام داده‌اند.
اما این طرز فکر می‌تواند بسیار خطرناک باشد! چرا؟ چون گاهی تصمیم اشتباه هم ممکن است “تصادفی” به سود ختم شود، ولی این به معنی درستی آن تصمیم نیست.

مثال واقعی

فرض کنید:

• بدون تحلیل، فقط چون از یک کانال سیگنال گرفته اید، وارد معامله می‌شوید.
• قیمت بالا می‌رود و شما سود می‌کنید.

نتیجه؟ حس خوبی دارید و به خودتان می‌گویید:

دیدی گفتم درسته؟ سود داد!

اما این تصمیم بر اساس یک روش منطقی یا سیستم‌دار نبوده. این بار، بازار به نفع‌تان حرکت کرده، اما بار بعد چی؟

با این طرز فکر، وارد یک چرخه خطرناک می‌شوید:

موفقیت اتفاقی = اعتمادبه‌نفس کاذب >ضرر سنگین در آینده

مشکل اصلی این طرز فکر:

• یاد نمی‌گیریم چه چیزی واقعاً کار می‌کند.
• تحلیل‌مان را ارزیابی نمی‌کنیم.
• در بلندمدت، شانسی معامله کردن ما را به جایی نمی‌برد.

چطور از نتیجه‌گرایی دوری کنیم؟

1. از خودت بپرس: آیا این تصمیم طبق استراتژی من بود؟

مهم نیست سود کردی یا ضرر. اگر طبق سیستم عمل کردی، کارت درست بوده.

2. معاملات را بعد از بسته شدن دوباره بررسی کن

نه فقط از نظر نتیجه، بلکه از نظر منطق پشت آن تصمیم. آیا دلیل ورودت درست بود؟

3. تفاوت بین “تصمیم خوب” و “نتیجه خوب” را درک کن

گاهی تصمیم درست به ضرر منتهی می‌شود. مثل یک شطرنج‌باز حرفه‌ای که حرکت درست را انجام می‌دهد ولی بازی را می‌بازد.

4. روی فرآیند تمرکز کن، نه نتیجه

تریدر حرفه‌ای روی اجرای صحیح تمرکز دارد. چون می‌داند که در بلندمدت، اجرای درست سیستم سود می‌دهد حتی اگر بعضی معاملات ضرر کنند.

4.تازه‌گرایی

ذهن ما، آخرین اتفاق را بزرگ‌تر از چیزی که هست می‌بیند

سوگیری تازه‌گرایی یعنی ذهن‌ ما تمایل دارد اتفاقات جدید و اخیر را مهم‌تر از داده‌های قدیمی و کلی در نظر بگیرد.
در معامله‌گری، این سوگیری خودش را در دو حالت خیلی خطرناک نشان می‌دهد:

1.چند ضرر پشت‌سر هم = شک به کل سیستم

مثلاً:

• سه معامله اخیرت ضرر داده.
• فوراً فکر می‌کنی: این سیستم دیگه جواب نمی‌ده! باید عوضش کنم..

در حالی که شاید این ضررها کاملاً طبیعی باشند و در چارچوب سیستم تو قابل قبول باشند.
اگر به خاطر چند ضرر اخیر، دست به تغییر سیستم بزنی، در واقع فقط تحت تأثیر “تازه‌گرایی” هستی، نه منطق.

2.چند سود پشت‌سر هم = اعتمادبه‌نفس کاذب

مثلاً:

• چهار معامله‌ات سود داده.
• حس می‌کنی تریدری فوق‌العاده شدی!
• شروع می‌کنی به بیشتر ریسک‌کردن یا بی‌دقت‌شدن.

نتیجه؟ احتمالاً خیلی زود بازار اشتباهت را بهت نشان می‌دهد…

چرا این سوگیری خطرناک است؟

چون باعث می‌شود:

• تمرکزت از عملکرد بلندمدت برداشته شود.
• تصمیم‌های عجولانه بگیری.
• به‌جای اجرای سیستم، بر اساس احساس لحظه‌ای عمل کنی.

چطور جلوی تازه‌گرایی را بگیریم؟

1. ذهن‌ات را به عملکرد بلندمدت عادت بده

مثلاً اگر استراتژی‌ات روی ۱۰۰ معامله سود می‌دهد، نگذار ۵ معامله آخر نظرت را عوض کند.

2. ژورنال معاملاتی داشته باش

وقتی تاریخچه معاملاتت را ببینی، متوجه می‌شوی که ضرر و سودهای پی‌در‌پی همیشه وجود دارند و طبیعی‌اند.

3. به سیستم‌ات زمان بده

حتی بهترین سیستم‌ها هم دوره‌های ضررده دارند. مهم این است که در مجموع عملکردشان مثبت باشد.

4. از تصمیم‌های لحظه‌ای دوری کن

بعد از یک ضرر یا سود بزرگ، ترید بعدی‌ات را طبق احساساتت انجام نده. کمی صبر کن، تحلیل کن، و فقط طبق سیستم پیش برو.

5.لنگرانداختن ذهنی

چرا ذهن ما به یک اطلاعات خاص می‌چسبد حتی اگر بازار تغییر کرده باشد؟

لنگرانداختن یعنی ذهن‌ ما به اولین اطلاعات یا عددی که دیده، بیش از حد وابسته می‌شود، حتی اگر آن عدد یا اطلاعات دیگر منطقی نباشد.
مثلا:

• قیمت خرید
• اوج قبلی قیمت
• قیمت هدفی که توی ذهن‌مون داشتیم
• یا حتی قیمتی که در یک کانال یا خبر اعلام شده!

مثال واقعی:

فرض کن سهمی رو روی قیمت ۱۰۰ خریدی.
قیمت می‌ریزه به ۸۵. ولی تو همچنان نگهش می‌داری و می‌گی:

“صبر می‌کنم تا دوباره به ۱۰۰ برگرده…”

اما سؤال اینجاست:

• آیا تحلیل جدید بازار می‌گه که احتمال بازگشت هست؟
• آیا حجم، روند، یا فاندامنتال سهم هنوز مثل قبل خوبه؟
• یا فقط چون ۱۰۰ عدد خرید توئه، بهش چسبیدی؟

حقیقت اینه که: بازار هیچ اهمیتی به قیمت خرید تو نمی‌ده. بازار راه خودش رو می‌ره.

خطری که سوگیری لنگرانداختن دارد:

وقتی روی یک عدد خاص (مثل قیمت خرید یا هدف ذهنی) لنگر می‌ندازیم:

• نمی‌تونیم واقع‌بینانه بازار رو تحلیل کنیم.
• ضررهای بزرگ‌تر رو قبول می‌کنیم.
• به‌جای تصمیم منطقی، تصمیم احساسی می‌گیریم.
• ممکنه فرصت‌های جدید رو از دست بدیم، چون هنوز به “عدد قبلی” چسبیدیم.

چطور با لنگرانداختن مقابله کنیم؟

1. قیمت خریدت رو فراموش کن

بعد از اینکه وارد معامله شدی، دیگه نباید قیمت خریدت روی تصمیم‌هات تأثیر بذاره. از خودت بپرس:

“اگر الان این سهم رو نداشتم، با اطلاعات فعلی می‌خریدمش؟”

2.تحلیل مجدد داشته باش

شرایط بازار هر لحظه عوض می‌شه. همیشه با داده‌های فعلی تصمیم بگیر نه قیمت و اطلاعات قبلی.

3. نقاط خروج رو از قبل مشخص کن

چه در سود، چه در ضرر. این کمک می‌کنه وقتی بازار خلاف جهت تو حرکت می‌کنه، به عدد خریدت گیر نکنی.

4. یاد بگیر انعطاف‌پذیر باشی

یک تریدر موفق به‌روز تصمیم می‌گیره، نه بر اساس خاطره و امید گذشته.

این پنج سوگیری ذهنی شاید ساده به نظر برسند، ولی در عمل خیلی خطرناک‌اند. حتی حرفه‌ای‌ترین تریدرها هم باید مدام حواس‌شان به این تله‌ها باشد. کورتیس فیث می‌گوید راز موفقیت تریدرهای بزرگ این است که یاد گرفته‌اند از احساساتشان عبور کنند و به سیستم‌شان وفادار بمانند.

📘 بر پایه کتابThe Way of the Turtle – Curtis M. Faith
✍️ نوشته شده توسط تیم پراپکس